MİMAR SİNAN’IN İZİNDE

Mimar Sinan'ın yapıtları; Şehzade Cami, Üsküdar Mihrimah Sultan Cami, Mihrimah Sultan Edirnekapı, Süleymaniye Cami, Kanuni Sultan Süleyman Türbesi, Hürrem Sultan Türbesi, Mimar Sinan Türbesi, Rüstem Paşa Cami, Selimiye Cami, Kılıç Ali Paşa Cami

 “Geçti bu demde cihandan Piri mimaran Sinan”

Nakkaş Mustafa Sai 1588

Osmanlı İmparatorluğunun en parlak döneminin dahi sanatkarı, dünya çapında üne sahip olan Mimar Sinan’ın peşine düştük. Eserleri ile izini sürdüğümüz mimarın çıraklık, kalfalık ve ustalık eserim dediği yapıtlarını ziyaret edip yerinde inceledik. Bunların dışında mimarlığının önemli eserlerini, hayatını, gezdiğimiz ve gördüğümüz yapıtlarını ayrıntıları ile derledik.

Mimar Sinan veya Koca Sinan, Osmanlı mimarlığının altın çağını yaşatan sanatkarımızın tam adı Sinan Bin Abdülmennan idi. Tam doğum tarihi bilinmemekle birlikte yaklaşık 1500 olarak tahmin edilmektedir. 1512 yılında Kayseri’nin Ağırnas köyünden devşirme olarak alınan Sinan, devşirmelerin aldığı genel eğitim sonrası Yeniçeri ocağında askerlik eğitimine başlar. Birçok sefere katılan Sinan, sefer yolları üzerindeki eski yapıları görüp inceler. Katıldığı seferlerde yapı işlerinde görevlendirilir ve 1530’larda da ilk mimarlık yapıtlarını vermeye başlar. Hassa Mimarlar Ocağının başında olan Acem Ali’nin ölümünden sonra, vezir Damat Lütfi Paşa önerisi ile 1938’de Mimar Sinan, Baş Mimar olarak atanır. Sonrasındaki 50 yıl boyunca yüzlerce mükemmel yapılar ile Osmanlı mimarisini taçlandırır. Aslına bakarsanız Mimar Sinan deyince İstanbul Mimarı betimlemesini çok görebilirsiniz. Bunun nedeni kayıtlı 478 yapıdan 337’si İstanbul ve çevresindedir.

Image source: wikiwand

Mimar Sinan’ın ilk anıtsal yapısı 54 yaşındayken yaptığı, 1548 tarihli Şehzade Cami ve Külliyesi’dir, Koca Sinan aynı zamanda bu cami için “Çıraklık Eserim” der. Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan’ın 1521-1543 yılları arasında yaşamış ve genç ölen oğulları şehzade Mehmed için yapılmıştır.

İstanbul’un Fatih ilçesinde yer alan caminin planı kare şeklinde, merkezi bir kubbenin çevresinde dört yarım kubbe ile planlanmıştır. İdeal bir merkezi yapı meydana getiren Mimar Sinan Rönesans mimarlarının rüyasını gerçekleştirir. Diyarbakır’daki Fatih Camini inceleyen Mimar Sinan, aynı plana sahip yapıdaki sorunları tespit eder ve Şehzade Cami’nde bunları gidererek başarılı bir merkezi kubbe etrafında dört yarım kubbe inşa eder.

Merkezi kubbe 18,42 metre çapındadır. Dört paye (yapı taşıyıcı ayak), ya da fil ayağı (kalın yapı taşıyıcı ayak) da denir, üzerinde durur ve yerden 38 metre yüksekliktedir. Ana kubbeyi taşıyan iri payelerin arkasında kalan alanlar merkeze tam olarak katılamasalar da iç mekanda bir bütünlük yaratılmaya çalışılmıştır.

Caminin avlusu ise 16 kubbeli ve 12 sütunludur, ortadaki şadırvan da kubbeler ile mükemmel bir uyum içindedir. İki minaresi olan caminin içerisindeki süslemeler ise sadedir. Taş süslemeleri ve camlarındaki vitraylar ile zarif ve naif bir görünümü vardır. Mimar Sinan caminin içerisinde mahfil (kısa sütunlar üzerine inşa edilmiş platform) kullanmayarak geniş bir alan elde etmiştir.

Image source: wikiwand

Şehzade Cami ile aynı yıl yapılan Üsküdar Mihrimah Sultan Cami diğer adıyla İskele Cami’de Mimar Sinan’ın yarım kubbe denemelerinden biridir.

Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan için yapılan külliye içerisinde bulunan caminin pencerelerindeki renkli camlar ve cami içerisindeki kaliteli ahşap işçiliği dikkati çeker.

Dış avlusunun girişleri asimetrik olan caminin mermer şadırvanının planı yirmi köşeli bir poligondur. Geometrik desenleri olan şadırvanın denize nazır mükemmel bir manzarası vardır.

Image source: wikiwand

Mimar Sinan’ın Mihrimah Sultan adına yaptığı diğer bir cami ise 1565 tarihli Mihrimah Sultan Edirnekapı Camidir. Dikdörtgen planlı camide Mimar Sinan farklı bir deneme yapmıştır.

Dört paye üzerinde 19 metre çapında ve 27 metre yüksekliğinde büyük kubbe yer alır. Yanlara doğru kemerle açılan yarı yükseklikte üçer küçük kubbe ile ana kubbe genişletir. İçeri girince pencereler dikkati çekiyor.

Toplamda 204 penceresi olan caminin içerisi mükemmel bir ışığa sahip. Caminin mihrabı beyaz mermer altın yaldızlı ve mukarnasları ile oldukça zarif. Cami minaresi tek şerefeli kesme taştan yapılmış kurşun külahlıdır. U şeklinde medrese odaları ile çevrili cami avlusunda mermerden 16 sütunlu konik çatılı şadırvan vardır.

Image Source: wikiwand

Şimdi sıra Mimar Sinan’ın “Kalfalık Eserim” dediği Süleymaniye Cami ve Külliyesi’nde. Yapımı 7yıl süren ve Mimar Sinan’ın 60 yaşındayken bitirdiği külliye şehrin yüksek noktasına konumlandırılmıştır ve İstanbul’un en büyük külliyelerinden biridir.

1557 yılında biten cami İstanbul’un en büyük camisi unvanını taşıyor. Dört minaresi olan caminin toplamda on şerefesi vardır. Bu Kanuni Sultan Süleyman’ın onuncu padişah olmasının bir simgesidir. Ben vapurdan camiyi gördüğümde bu şerefelerin sayısından hemen anlıyorum Süleymaniye olduğunu.

Cami iki yarım kubbe bir ana kubbeden oluşuyor. Yarım kubbeler ana kubbeyi destekler ve yanlardaki küçük kubbeler ve kemerlerle sistem dengelenmektedir. Bu şekliyle yapı Ayasofya’yı andırsa da Ayasofya sütunlarıyla parçalanmış bir iç mekana sahiptir.

Oysa Mimar Sinan’ın yapılarında mekanın bütünlüğü önemlidir ve bunu korumaya çalışır mimar. Kubbenin çapı 27,5 metre ve yüksekliği 47 metredir. Çok yüksek olan kubbe ile mekanda ferah ve geniş bir etki yaratılmıştır. Mihraptaki çini süslemeler, renkli camlı alçı pencereler Sarhoş İbrahim adlı ustanın eseridir ve iç mekanda sade bir ihtişam oluşturur.

Caminin mihrabının ön kısmına denk gelen yerde Sultan Süleyman’ın mezarı yer alıyor. Kanuni Sultan Süleyman için yapılan bu türbede Mimar Sinan sekizgen plan kullanır. Görkemli bir yapıya sahip olan türbenin içerisindeki çinilerde sultanın ihtişamını yansıtıyor.

Kanuni Sultan Süleyman’ın yanında yer alan Hürrem Sultan’ın dıştan sade sekizgen türbesi, içeri girince mükemmel çini işleri ile zarafeti yansıtıyor.

Mimar Sinan’ın kendi türbesi de külliyenin bahçe dışında müftülüğün yanında yer alır. Mimar Sinan kendi mezarını çevre duvarları üçgen oluşturan, üzeri açık bir tarafında sembolik küçük kubbe olan bir türbe olarak planlamıştır. Üçgenin köşe noktasında da sebil yer alır.

Rüstem Paşa Cami, 1563 yılında Mihrimah Sultan’ın eşi Damat İbrahim Paşa için yapılır. Dikdörtgen yapılı caminin mimarisinden çok İznik ve Kütahya menşeli mükemmel çinileri dikkat çeker. Ne yazık ki biz burayı restorasyonda olduğu için göremedik. Oryantalist ressam Jean Leon Gerome’un da bu caminin içini resmettiği bir tablosu vardır.

Mimar Sinan’ın 80 yaşındayken yaptığı ve “Ustalık Eserim” dediği Selimiye Cami için Edirne’ye gittik.

1569- 1574 yılları arasında yapılan yapımı beş yıl süren camide mekanın hemen hemen tümü tek bir kubbe altında toplanmıştır. Merkezi mekanın en başarılı örneklerinden biri olarak dünya mimarlık tarihi literatürüne geçmiştir. Selimiye Cami aynı zamanda 2011 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne girmiştir.

Ayasofya’yı aşan 31,50 metre çapında kubbesi ve ana kütlenin dört köşesinde yükselen her biri üç şerefeli dört minaresi ile de görkemli bir dış görünüşü vardır. Kubbenin ağırlığı sekiz paye ve arkalarındaki kemerler ile karşılanır, sekizgen kaide üzerine oturan kubbenin genişliği iç mekana mistik bir görünüm kazandırıyor.

İç mekan süslemeleri de yine mimarisi kadar kıymetli olan caminin Mihrap duvarı çinileri dikkat çekiyor. Girişte sol köşede dört sütun üzerinde yer alan hünkar mahfilinin (padişahın namaz kılması için ayrılan bölüm) de yine çinileri oldukça güzeldir. Aynı zamanda camideki kalem işi süslemeleri ve lacivert üzerine beyaz harflerle yazılı sureler de dikkat çekici.

Turistlerin oldukça ilgisini çeken ters lale motifi de cami tarafından korunmaya alınmıştır. Ziyaretçilerin dokunarak aşındırmasından tedirgin olunduğundan cam ile üzeri korumaya alınmış. Mimar Sinan’ın Edirne’de vefat eden torununu anmak için ustalara işlettirdiği ters lale motifi mahfilin sütununda yer alıyor.

Mimar Sinan’ın yazdığı Tezkeretül-Bünyanda Selimiye Cami’nden şöyle bahseder; “Dört minaresi, kubbenin dört yanındadır. Daha önceki Üç Şerefeli (Edirne’deki 1437-1447 yıllarında yapılan cami, Edirne yazımızdan erişebilirsiniz), bir kule gibi kalındır. Bu minarelerin hem ince, hem üçer yollu olmasının güçlüğü malumdur. Ayasofya kubbesi gibi kubbe, Devlet-i İslamiye’de bina olunmamıştır deyü, taifei nasaranın (Hristiyanlar) mimar geçinenleri, Müslümanlara galebemiz var derlermiş. Ol kadar kubbe durdurmak gayet müşkildir dedikleri bu hakirin kalbinde bir azim ukde olup kalmış idi. Mezkur cami binasında himmet edip bi avni’llah sayei Sultan Selim Han’da izhar-ı kudret edip, bu kubbenin Ayasofya kubbesinin altı zira kaddin ve dört zira derinliğin ziyade eyledim.”

İstanbul Tophane’de olan ve Mimar Sinan’ın son eserlerinden biri Kılıç Ali Paşa Caminde Mimar Sinan Ayasofya’nın planından yola çıkarak bir şema oluşturur.

Genişliği uzunluğuna yakın bir plan oluşturulan caminin iç mekan süslemelerindeki çini ve taş işçiliği ve kitabeler göz doldurur.

Dört Osmanlı sultanının devrini yaşamış, yüzlerce şaheser niteliğinde eser üretmiş Mimar Sinan bugün hala yapıtlarında yaşamaktadır.

Yazan Aylin K. I.